บ้านนาจาน

ประวัติและความเป็นมาของหมู่บ้าน
ความหมายของชื่อบ้านนาจานคือ ในละแวกนั้นที่ตั้งหมู่บ้านมีต้นจานน้อยใหญ่เกิดขึ้นมากมาย และต้นจานส่วนใหญ่เกิดอยู่บนทุ่งนา จึงเรียกชื่อหมู่บ้านว่า บ้านนาจาน โดยมีความเชื่อกันว่า ถ้าตั้งหมู่บ้านตามประวัติศาสตร์ หมู่บ้านจะอยู่อุดมสมบูรณ์และจะเป็น ศิริมงคลแก่หมู่บ้าน
นา หมายถึง ทุ่งนาที่ทำมาหำกินของชาวบ้าน
จาน หมายถึง ต้นไม้ชนิดหนึ่งที่มีชื่อเรียกว่าต้นจาน
ในอดีตบ้านนาจานมีชื่อว่า เมืองเปงจานนครราชหรือเมืองปากเหือง ตั้งอยู่ระหว่างปากริมแม่น้ำเหือง และแม่น้ำโขง สมัยก่อนมีวัดอยู่ทั้งหมด 7 วัด และในอดีตหมู่บ้านถูกจีนรุกราม ทำให้บ้านเมืองแตก ชาวบ้านในหมู่บ้าน พากันอพยพไปอยู่ที่หมู่บ้านอื่น ส่วนใหญ่ไปตั้งถิ่นฐานอยู่เมือง สารคราม ปัจจุบันคือนาอำเภอเชียงคาน และชาวบ้านส่วนน้อยจะขึ้นมาตามริมแม่น้ำ เหือง และตั้งบ้านอยู่ริมฝั่งขวาของแม่น้ำเหือง ที่มีชื่อเรียกว่า ห้วยปากตม ( ข้อมูลประมาณ 200 ปีผ่านมาแล้ว ) โดยมีบ้านอยู่หมด 20 หลังคาเรือน ต่อมาหมู่บ้านเกิดโรคระบาด จึงอพยพขึ้นไปทางทิศเหนือ อยู่ปากน้ำพร ในละแวกนั้นมีต้นจานน้อย ใหญ่เกิดขึ้นมากมาย และต้นจานส่วนใหญ่เกิดอยู่บนทุ่งนา จึงเรียกชื่อหมู่บ้านว่า บ้านนาจาร โดยมีความเชื่อกันว่า ถ้า ตั้งหมู่บ้านทางภูมิศาสตร์หมู่บ้านจะอยู่อุดมสมบูรณ์และจะเป็น ศิริมงคลแก่หมู่บ้านโดยมีผู้นำคนแรกชื่อ นายก้อง นายวาน พ่อเฒ่าช่างแคน และพ่อเฒ่าเงอะ เป็นผู้นำขณะมาตั้งหมู่บ้านและเป็นผู้นำสมัยนั้น
ต่อมาเมื่อมีบ้านเรือนเพิ่มขึ้นก็ได้มีการคัดเลือกผู้นำชุมชนใหม่โดยได้แสนทิศ , ขุนต่างใจ , ขุนสอน , หมื่นมโน , ขุนละคร และหมื่นสินสมุทรเป็นผู้นำหมู่บ้านโดยประมาณ 50 ครัวเรือน ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2475ได้แต่งตั้งผู้ใหญ่บ้านคนแรกชื่อนายคำ กองแก้ว รำรงตำแหน่งผู้ใหญ่บ้านได้ประมาณ 1 ปี ก็จัดตั้งเป็นตำบลปากตม โดยมีนายจำปา พรหมสาสน์ เป็นกำนันคนแรกและกำนันคนปัจจุบัน คือ นายบุญมี จันทสาน ต่อมาจำนวนประชากรเพิ่มขึ้นจนเมื่อปี พ.ศ. 2540 ได้แยกหมู่บ้านขึ้นใหม่อีกหนึ่งหมู่บ้าน คือหมู่ที่ 7 ปัจจุบัน ผู้ใหญ่บ้าน ชื่อนายสุริยันต์ บุญผา (คนปัจจุบัน)
สถานที่สำคัญในชุมชน
วัดโพนสว่าง วัดครั้งแรกเป็นเพลิงพักพิงทำจากไม้ไผ่เป็นที่พักพิงของพระ โดยสมันนั้นมีพระอาจ ญาชาพล เป็นพระที่มีฤทธิ์เดชเก่งเรื่องคาถาอาคม เป็นพระองค์แรกของหมู่บ้าน โดยมีลูกศิษย์คนแรกชื่อพระอาจารย์โร๊ะ และทิศทา ได้ก่อตั้งวัดโพนสว่างขึ้น ในประมาณปี 2331 โดยมีพระแก้ว อัศวะโรเป็นเจ้าอาวาสองค์แรก
วัดศรีจันทนาราม วัดศรีจันทนาราม เป็นป่าช้าเก่าต่อมามีหลวงพ่อคล่องเป็นพรธุดงค์ มาจำพรรษาอยู่ในป่าช้า และได้สร้างเพิงพักพิงขึ้นอยู่ในป่าช้า หลวงพ่อคล่องเป็นพระที่มีคาถาอาคมเก่งกาด และรอบรู้เป็นที่เคารพของชาวบ้าน ต่อมามีหลวงพ่อแพด มาจำพรรษาต่อและได้บูรณาการวัดแต่ยังไม่เจริญและเมื่อปี 2506 หลวงพ่อตุ้มมาจำพรรษาอยู่ที่วัด และบูรณาการวัดให้เป็นวัดที่สมบูรณ์แบบปัจจุบันเป็นเจ้าอาวาสศรีจันทนาราม
สถานีอานามัยบ้านจาน
โรงเรียนบ้านจาน สมัยก่อนชาวบ้านยังไม่ค่อยเห็นความสำคัญของการเรียนมากนักที่ผู้ต้องการมีความรู้จริงๆ ต้องๆไปเรียนกับพระที่วัดต่อมาเมื่อประมาณปี 2470 ได้มีครูคนแรกชื่อ นายคำ กองแก้ว แต่ยังไม่สามารถสร้างโรงเรียนในปี พ.ศ. 2478 มีครูแก้วตา ทิพรส เป็นครูต่อมาในสมัยนั้นนักเรียนจำนวน 30 คน และเมื่อปี พ.ศ. 2496 เกิดเหตุการณ์ตาหริ่งพังเป็นสาเหตุทำให้ต้องย้ายโรงเรียน ย้ายไปทางทิศตะวันอกของหมู่บ้าน ซึ่งเป็นโรงเรียนบ้านนาจานในปัจจุบัน

ข้อมูลจาก ประวัติศาสตร์หมู่บ้านและชุมชนในจังหวัดเลย อำเภอเชียงคาน โดย กศน.อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย โครงการหนังสือสามัญประจำบ้าน สำนักงาน กศน. จังหวัดเลย พ.ศ.2553