พระบางซายขาว “พระพุทธรูปปางห้ามสมุทร” หรือที่เรียกว่า “พระบาง” วัดศรีสุทธาวาส พระอารามหลวง ตำบลกุดป่อง อำเภอเมือง จังหวัดเลย พระบางเมืองเลย หรือพระบางซายขาว “พระพุทธรูปปางห้ามสมุทร” หรือที่เรียกว่า “พระบาง” วัดศรีสุทธาวาส พระอารามหลวง ตำบลกุดป่อง อำเภอเมือง จังหวัดเลย ศิลปะล้านช้าง มีความกว้าง ๒๐ เซนติเมตร สูง ๖๕.๕ เซนติเมตร ฐานสูง ๒๑ เซนติเมตรประวัติการสร้างพระบางทรายขาว ซึ่งเป็นศิลปะการสร้างแบบล้านช้างจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่จารึกไว้ที่ฐานพระพุทธรูปเป็นอักษรไทน้อย กล่าวไว้ว่า พระบางทรายขาวหรือภายหลังเรียกกันว่าพระบางเมืองเลย ถูกสร้างขึ้นมากว่า ๔๐๐ ปีแล้ว ในยุคของเจ้าฟ้าร่มขาว ซึ่งเป็นราชวงศ์ของลาวมาตั้งเมืองทรายขาวขึ้นมา สร้างเมื่อพุทธศักราช ๒๑๗๐ โดยผู้ร่วมสร้างฝ่ายสงฆ์ คือสมเด็จพระสังฆราชาเจ้า และผู้เป็นประมุขฝ่ายฆราวาส คือพระยาซายขาว ถูกค้นพบครั้งแรกที่บ้านทรายขาว อำเภอวังสะพุง จังหวัดเลย พร้อมกับแผ่นศิลาจารึก บันทึกร่องรอยทางประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานบ้านเรือน เป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของชาวเมืองเลย“พระพุทธรูปปางห้ามสมุทร” หรือที่เรียกว่า “พระบาง” หรือพระบางซายขาวนั้นมีอักษรจารึกด้านหน้า-หลังอยู่ ๔ บรรทัด โดยอาจารย์ดนุพล ไชยสินธุ์ เป็นผู้อ่านจารึก ความว่าบรรทัดที่ ๑ “สังกราช ๗๔ ตัวปีเต่าสี เดือน ๔ ขึ้น ๖ ค่ำ วัน ๕ มื้อฮับเหม้า ฤกษ์ ๓ ลูกยามกอง แล”บรรทัดที่ ๒ “ได้ริจจนาพุทธรูปองค์นี้ ภายในมีมหาสมเด็จสังฆราชาเจ้าวัดกลางเมืองซายขาวเป็นประมุข”บรรทัดที่ ๓ “แล สังฆเจ้าทั้งหลายพร้อมกันแล้ว แล ภายนอกมี พระยาซายขาวเป็นประมุข และ ศรัทธรรม ฆนายก”บรรทัดที่ ๔ “อุบาสก อุบาสีเมืองเลย แล น้ำค้อพร้อมกันสร้างไว้ ขอให้ได้ดังพระเป็นเจ้าเทศนา ขนานโพธิ์ปัญญาเป็นผู้ริจจนา”ด้านข้าง ๑ บรรทัด ความว่าบรรทัดที่ ๑ “ขอสุข ๓ ประการ ทุว ทุว ๗๔ ตัวปี เต่าสี”“จากจารึกบรรทัดที่ ๔ ซึ่งระบุว่า “อุบาสีเมืองเลย แล น้ำค้อพร้อมกันสร้างไว้” นั้นหมายความว่าเมืองเลยนั้นมีมาก่อนแล้ว ไม่ได้อพยพมาจากซายขาว เมืองเลยกับเมืองซายขาวมีมาพร้อมๆ กันอยู่แล้ว” *เลยก๋อ ฉบับที่ 20 หน้า 19“สังกราช ๗๔ ตัวปีเต่าสี เดือน ๔ ขึ้น ๖ ค่ำ วัน ๕ มื้อฮับเหม้า ฤกษ์ ๓ ลูกยามกอง แล”“ได้ริจจนาพุทธรูปองค์นี้ ภายในมีมหาสมเด็จสังฆราชาเจ้าวัดกลางเมืองซายขาวเป็นประมุข”“แล สังฆเจ้าทั้งหลายพร้อมกันแล้ว แล ภายนอกมี พระยาซายขาวเป็นประมุข และ ศรัทธรรม ฆนายก”“อุบาสก อุบาสีเมืองเลย แล น้ำค้อพร้อมกันสร้างไว้ ขอให้ได้ดังพระเป็นเจ้าเทศนา ขนานโพธิ์ปัญญาเป็นผู้ริจจนา”“ขอสุข ๓ ประการ ทุว ทุว ๗๔ ตัวปี เต่าสี”พระเทพวราลังการ หรือหลวงปู่ศรีจันทร์ วัณณาโภ อดีตเจ้าอาวาสวัดศรีสุทธาวาส นำมาเก็บรักษาไว้ให้เป็นมรดกของชาวเมืองเลย พุทธศาสนิกชนชาวจังหวัดเลย ใช้ฤกษ์ดีวันวิสาขบูชา ทำพิธีเททองหล่อพระพุทธรูปประจำจังหวัด พระบางเมืองเลยพระพุทธรูปปางห้ามสมุทร ซึ่งได้นำเอา พระบางทรายขาวมาเป็นแบบในการสร้าง ในวันที่ ๑ มิถุนายน พ.ศ.๒๕๕๘ ที่ผ่านมา การสร้างพระบางจำลองนี้ทางเทศบาลเมืองเลยได้สร้างมาแล้ว จำนวน ๙๙ องค์ เพื่อแบ่งให้ทุกๆ ที่ว่าการอำเภอ และสำนักงานหลายๆ แห่ง ได้เคารพบูชาเพื่อเป็นสิริมงคล ส่วนการสร้างพระบางในครั้งล่าสุดนี้ เป็นการสร้างขึ้นจากแรงศรัทธาในหลวงปู่ศรีจันทร์ เพื่อให้เป็นแหล่งรวมใจของชาวจังหวัดเลย*วัฒนธรรมจังหวัดเลย
